O autorach tych opowieści
Agnieszka zajmuje się projektowaniem wnętrz Architektura wnętrz Warszawa Tadek grafiką użytkową Grafik Nasze wspólne podróże, zdjęcia i wspomnienia są zawarte na tej stronie
Tekst pochodzi z Encyklopedii Powszechnej - Ultima Thule - 1934
Lwów, miasto w Polsce, metropolia Polski południowo-zachodniej, stolica województwa lwowskiego, węzeł kolejowy, 458 km koleją do Warszawy, 370 km w linii powietrznej, 342 km koleją od Krakowa. Lwów rozwój swój w dużej mierze zawdzięcza położeniu geograficznemu u zbiegu rozmaitych krain geograficznych (ob. Lwowskie województwo). Przez samo miasto przebiega dział wodny europejski między zlewiskiem Bałtyku a Morza Czarnego; w obrębie miasta płynie rzeczka Pełtew, lewo-boczny dopływ Bugu (dorzecza Wisły). Na południe jednak od tej kotliny Pełtwii w której rozbudowało się śródmieście, wznosi się już płaskowyż podolski, objęty nowymi dzielnicami miasta; z płaskowyżu tego spływają żródliska dopływów Dniestru. Punktem kulminacyjnym Lwowa i okolicy najbliższej jest kopiec Unii Lubelskiej, wznoszący się na wzgórzu, zwanym „Wysokim Zamkiem'' w północnej części miasta. Kopiec usypany jest na pamiątkę .300-letniej rocznicy Unii lubelskiej 1569 r. na wzgórzu, które fizjograficznie jest właściwie zakończaniami wału wzniesień od Lublina po Lwów (ob. Wyżyna Lubelska i Roztocze w opisach woj- Lubelskiego i Lwowskiego). Szczyt kopca jest doskonałym punktem obserwacyjnym różnych krain fizjograficznych najbliższych okolic Lwowa: na północ roztacza się Wołyń (kotlina Bugu), na zachód Roztocze, na wschód Gologóry, na południe Opole i właściwe Podole.
Lwów należy do najpiękniejszych miast polskich, zarówno dzięki położeniu na licznych pagórkach (Wysoki Zamek, góra Wronowskich, Lwia góra, Kurtuinowa góra), jak i swemu budownictwu i perspektywom ulicznym Miasto ma na ogól charakter nowoczesny, choć posiada i szereg pięknych zabytków, z których najstarsze sięgają XIV w. Główne dzielnice: Śródmieście, Halickie (dzielnica Inteligencji), Żółkiewskie (dzielnica żydowska), Nowy Świat, Krakowskie,. Łyczaków. Rynek od czasów Kazimierza Wielkiego przez długie wieki był ośrodkiem handlowego i politycznego życia Lwowa. Tu hospodarowie wołoscy składali hołdy Polsce, tu wykonywano wyroki śmierci. W XVI w. tu ścięto trzech hospodarów multańskich ZA knowania przeciwko Polsce. Na środku Rynku wznosi się gotycki ratusz, zbudowany w połowie XIX w. na miejscu dawnego z XV w. Rynek otaczają stare kamienice, z których najważniejsze są: Czarna z 1577 r. zbudowana przez Zofiję Hanełową, z bogatymi dekoracjami renesansowymi, oraz Królewska, niegdyś własność i rezydencja króla Sobieskiego, obecnie,muzeum im. tego króla, wybudowana w 1680 r.. W pobliżu Rynku wznosi się katedra Łacińska, której budowę zaczął Kazimierz Wielki w 1370 r. Niegdyś miała gotycka fasadę. W połowie XVIII w. była zupełnym upadku, dzisiejszy wygląd otrzymała w 1765 — 1772 r. po restauracji kosztem arcybp Sierakowskiego. Dookoła katedry przylega szereg kaplic, wybudowanych w XVL XVII, XVIII w., z licznymi zabytkami. Najpiękniejsza i najbogatsza jest kaplica Kamplanów z końca XVI w., cenny bardzo zabytek późnego renesansu lwowskiego. W pobliżu katedry wznosi się kaplica Boimów z J609 r., wybudowana na dawnym cmentarzu, z fasadą, pokrytą bogatą rzeźbą figuralny i ornamentacyjną. Wewnątrz, obok ołtarza, grobowiec rodziny patrycjuszowskiej rodziny Boimów (ob.) z marmuru i alabastru. Również w Śródmieściu, przy placu Halickim, wznosi się kościół Bernardynów z początku XVII w., z fasadą łączącą w sobie motywy włoskiego i flamandzkiego renesansu. Do kościoła przylega ogromny gmach klasztorny, który tworzył niegdyś osobną warownię stojącą już po. za murami miasta. Klasztor z kościołem tworzą nadzwyczaj malowniczą całość. Najwspanialszym kościołem we Lwowie jest kościół Dominikanów, postawiony na miejscu dawnego gotyckiego kościoła z XV w., wybudowany w 1748-04 przez hetmana Józefa Potockiego w stylu późnobarokowym, z wielką eliptyczną kopułą. Wnętrze o artystycznej rokokowej ornamentyce imponuje jednolitością stylową j rozpiętością kopuły. Ciekawym zabytkiem Lwowa jest cerkiew Wołoska, zbudowana w 1581-1629 r., łącząca w sobie styl bizantyjski z renesansem. Nadzwyczaj piękną przy cerkwi jest wieża wzorowana na campanilach włoskich. Charakterystycznym zabytkiem Lwowa jest niewielka katedra ormiańska z XIV wzorowana na słynnej katedrze ormiańskiej w Ani na Kaukazie, przerobiona w XVI w. i odrestaurowana w końcu XIX w. Już poza Śródmieściem, przy placu św. Jura, za parkiem Kościuszki, na wzgórzu 321 m n. p. m., wznosi się unicka rokokowa katedra św. Jura z pałacem arcybiskupim, wybudowana w 1746 —1762 r. kosztem ówczesnego metropolity A. Szeptyckiego. Projektował katedrę de Witte, budowniczy kościoła Dominikanów Na placu św. Jura odbywały się niegdyś całymi tygodniami tłumnie odwiedzane jarmarki Świętojańskie. Niedaleko dworca głównego wznosi się ogromny kościół św. Elżbiety, zbudowany w 1903 -1907 r. w stylu gotycko-romańskim, według projektu Talowskiego. Największy ten kościół we Lwowie posiada 3 wysokie wieże, dominujące nad miastem, Po zatem duży kościół jezuitów i w. in. Lwów jest siedzibą 3 arcybiskupstw: rzymskokatolickiego (od 1412 r.), ormiańskiego (od 1626) i greckokatolickiego (od 1903).
Lwów słynie ze swych parków i ogrodów. Największy i najpiękniejszy jest park Kilińskiego, dawniej Stryjski, założony w 1877 r, na przestrzeni 86 morgów na górzystym terenie. Obok parku jest plac wystawowy, gdzie dziś odbywają się targi wschodnie i gdzie od czasu wystawy krajowej w 1894 r. pozostała Panorama Racławicka, przedstawiająca bitwę pod Racławicami 4.IV. 1794 r., malowana przez Wojciecha Kossaka, Rozwadowskiego, J. Stykę i Bollera. Targi wschodnie mieszczą się w szeregu pawilonów. (dorocznie w targach wschodnich bierze udział parę tysięcy wystawców zagranicznych i polskich. Pomiędzy Śródmieściem a parkiem Kilińskiego leży (góra Cytadeli (Góra Wronowskich). Stąd bombardowali Lwów w 1672 r. Turcy, a Kozacy w 1648 r. mieli tu swe szańce. Austriacy w 1852—54 r. wystawili tu cytadelę. W walkach z Ukraińcami w 1918 — 1919, Cytadela opanowana przez Polaków, była głównym punktem polskiej artylerii.
Lwów posiada pomniki Stanisława Janowskiego, Jana Sobieskiego, Mickiewicza, Ujejskiego, A. Fredry, który we Lwowie długi czas przemieszkiwał, Obrońców Lwowa w 1919 r. Budowle świeckie Lwowa mają charakter nowoczesny. Zburzenie dawnych wałów miejskich umożliwiło przeprowadzenie paru szerokich ulic gdzie koncentruje się życie miasta, mianowicie ul. Legionów ze wspaniałą perspektywą na śródmieście i wieże kościołów oraz nadzwyczaj piękną ul. Akademicką. Z nowych gmachów, zbudowanych w XIX w., do najbardziej znanych należą: gmach dawnego sejmu (1877—81), obecnie uniwersytet Jana Kazimierza (1928|9 r. 6092 słuchaczy), teatr miejski (1897—1900, z kurtyną pędzla Siemiradzkiego), Muzeum przemysłowe miejskie, politechnika (1873 — 77, w 192819 r. 2323 słuchaczy). Lwów posiada nadto: Akademię medycyny weterynaryjnej (192819 r. 470 słuchaczy), szkołę Leśną, 32 gimnazja, 8 seminariów naucz., ok. 70 szkól powszechnych Zakład im. Ossolińskich, założony w 1793 r. przez J. M. Ossolińskiego, zawiera obecnie bibliotekę z 600000 tomów i 5500 rękopisami. Z Zakładem Ossolińskich połączone jest muzeum Lubomirskich, oddane do użytku publicznego w 1870 r. posiadające l 042 obrazów, 466 rzeźb, 360 000 rycin, 2 200 monet i medali, a także bogatą zbrojownię. Biblioteka Uniwersytecka liczy ok. 330 000 t., biblioteka Baworowskich ok. 40 000 tomów, biblioteka Pawlikowskich 26 000 tomów. Muzeum Dzieduszyckich przedhistoryczne, etnograficzne i przyrodnicze, założone w 1845 r., należy do najpoważniejszych zbiorów przyrodniczych w Polsce. Rusini po» siadają we Lwowie bibliotekę Narodowego Domu (62 000 tomów), bibliotekę Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki, muzeum Narodowe Ukraińskie i in. — Lwów jest ośrodkiem ożywionego handlu, głównie naftą, drzewem i ziemiopłodami. Dość duży przemysł: fabryki wódek, likierów, rektyfikacje spirytusu, przemysł drzewny, budowlany, ceramiczny, fabryki odlewów, maszyn, narzędzi, armatur, naczyń aluminiowych i emaliowanych, aparatów gorzelnianych; fabryki bielizny, produktów chemicznych, garbarnie, papiernie. Lwów w XVI w. w czasie rozkwitu liczył ok. 40 000 mieszkańców W 1776 r. miał już tylko 29500 mieszkańców w 1869 r. — 87000, w 1880 r. — 103000, w 1900 r. — 150000, w 1921 — 227521, z czego katolików 111860, żydów 76854, grecko.-kat. 27269; w 1931 r. ludność podniosła się do 316 177 mieszkańców
Lwów leży na terytorium t. zw. Czerwieńskich Grodów, które niegdyś, według Nestora, należały do Polaków i były zdobyte na nich przez Włodzimierza Wielkiego. Za Bolesława Chrobrego i Śmiałego Lwów założył w 1250 r. książę Lew, syn ks. Przemyskiego Daniły, jak się zdaje po zniszczeniu przez Tatarów w 1240 r. dawnej stolicy ruskiej Halicza. Tatarzy kazali Lwów zniszczyć, ale niebawem Lew odbudował miasto ponownie. W 1283 r. Lwów wytrzymał dwutygodniowe oblężenie tatarskie, w cztery lata poza niej odparł nowy najazd. Na osadników książęta ruscy przyzwali przede wszystkim Niemców, później ściągali tu Ormianie, Tatarzy, Żydzi, Karaici, tak, że Lwów od początku nosił charakter obcy. Tylko dwór książęcy i liczne cerkwie nadawały miastu cechę ruską. Za następców Lwa żywioł niemiecki we Lwowie wzrasta. W czasie walki Kazimierza Wielkiego z Lubartem o Ruś Czerwoną Lwów został zniszczony przez Lubarta w 1350 i 1351 r., lecz Kazimierz Wielki już w 1352 r. zaczął odbudowywać miasto i przeniósł je na miejsce dzisiejsze (dawny Lwów zajmował obecne przedmieście Żółkiewskie). Kazimierz zabudował miasto murowanymi domami, otoczył murem, a dla ochrony zbudował dwa zamki: Wysoki i Niski. Nadał miastu prawo magdeburskie, starał się o podniesienie handlu, rozpoczął budowę katedry, sam często przyjeżdżał do Lwowa. Również Jadwiga i Jagiełło gościli często we Lwowie. W tym czasie Lwów staje się bazarem towarów wschodnich, przybywają do Lwowa kupcy z Niemiec, Genui i ze Wschodu. Odlewana we Lwowie dzwony, działa, kuto miecze, wyrabiano pierwsze w Polsce igły. Bogactwo wzrasta, w XV w. miasto ma kilka szpitali, bruki, wodociągi, w 1455 r. zaczęto budować mury miejskie. W latach 1438, 1444, 1453 Lwów odpiera zwycięsko napady tatarskie, a w 1498 i 1509 wołoskie. Śródmieście otaczały podwójne mury, z 17 basztami i dwoma bramami. Dookoła murów biegła fosa, wypełniona wodą Pełtwi z 4 mostami zwodzonymi. W tym czasie handel lwowski wskutek upadku Konstantynopola (1453) i genueńskiej Kaffy (1475) podupada. Straszny pożar w 1527 r. zniszczył Lwów gotycki, niemiecki.
Nowy Lwów, który powstał po latach, nosi już piętno czysto polskie. Za Zygmunta I w katedrze istniały dwie ambony, jedna dla niemieckiego kaznodziei, druga dla polskiego. Akty niemieckie znikają. Obok łacińskich, pojawiają się coraz częściej akty polskie. Na początku XVII w. mieszczaństwo lwowskie stoi na szczycie rozwoju pod względem znaczenia, bogactwa i zamiłowań umysłowych. Wśród mieszczan lwowskich wielu jest literatów, uczonych, mecenasów sztuk pięknych. Patrycjat lwowski składał się z mieszaniny różnych narodowości, religij i ras: Polacy, Niemcy, Włosi, Węgrzy, Szkoci, Francuzi i in. tworzyli grupę łacińską, Rusini, Grecy, Wołosi należeli do wyznawców cerkwi prawosławnej. Z czasem pierwsza grupa, do której później przyłączyli się i Ormianie, uległa polonizacji, druga zaś rutenizacji. Żydzi od XIV w. mieli we Lwowie swe getto, Tatarzy i Karaici zanikli. W odbudowanym Lwowie renesans zajął miejsce gotyku, handel i przemysł lwowski znów się podniósł, ale stawał się coraz trudniejszy: kupcy lwowscy w handlu ze wschodem muszą łączyć się w zbrojne karawany. Wskutek utrudnionego dostępu do portów naddunajskich hodują ryby w kraju i w tym celu dzierżawią stawy prawie na całej Rusi. Kwitnie handel małmazją i futrami, doskonali się złotnictwo i hafciarstwo, zwłaszcza narniotnictwo. W 1587 r. Lwów wytrzymał długie oblężenie stronników arcyks. Maksymiliana, podczas rokoszu Zebrzydowskiego oblegali Lwów Stadniccy (1606). Później żołnierstwo niejednokrotnie wyciska kontrybucje ze Lwowa. Za czasów wojen Jana Kazimierza, 1648—60, Lwów był jedynym większym miastem Rzeczypospolitej, które oparło się szturmom wszystkich nieprzyjaciół: Kozaków, Szwedów, Tatarów, Węgrów Rakoczego. W 1648 r. Chmielnicki oblega miasto 2 tygodnie i odstąpił, otrzymawszy 365000 zł. okupu. W 1655 r. Chmielnicki znów oblega przez 6 tygodni Lwów i pobiera 60000 zip. okupu. W 1672 Lwów obiegli Turcy i odstąpili za okupem 80000 talarów. W 1673 r. wjeżdża tryumfalnie do Lwowa Jan Sobieski po bitwie pod Chocimiem. Król przebywał we Lwowie bardzo często, a 24 sierpnia 1674 r. z 4000 ludzi rozbił pod Lwowem 15000-ną hordę tatarską; w 1695 r. znów hetman Jabłonowski rozbił pod Lwowem ostatni najazd tatarski.
W wojnie domowej między Augustem II a Stanisławem Leszczyńskim, Lwów stanął po stronie Augusta II, to też Szwedzi przybyli pod miasto i 6.IX.1704 r. po jednodniowym zaledwie oblężeniu zdobyli je, głównie wskutek opieszałości komendanta królewskiej załogi i zdrady węgierskich wojsk zaciężnych. Po trupach mieszczańskich obrońców, Szwedzi wdarli się do miasta przez wyłom w bramie. Szwedzi znęcali się nad mieszkańcami, obrabowali miasto, nałożyli kontrybucje 200000 dukatów, zabrali broń, zniszczyli 171 starych armat. Odtąd zaczyna się ostateczny upadek miasta. Upada przemysł artystyczny, rzemiosło, cechy. Handel z zagranica niknie, miejscowy przechodzi w ręce Żydów. Ludność zmniejsza się do tego (stopnia, że wiele kamienie stoi pustkami. Miasto zubożało, gdyż ani liczne klasztory, ani Żydzi, ani osiadająca w mieście szlachta nie płacili podatków. W 1769 r. Kazimierz Pułaski na czele konfederatów usiłował bezskutecznie opanować miasto. Wkrótce potem wkroczył do miasta gen. Kreczetnikow i przebywał tu do 1772 r. t. j. do przybycia Austriaków. Lwów liczył wtedy 20 000 mieszkańców. Austriacy zburzyli dawne mury, skasowali 18 kościołów katolickich, 3 ormiańskie i 7 greckokatolickich. Klasztory, kościoły i cerkwie przerobiono na użytek świecki lub rozebrano. Założono w 1784 r. niemiecki uniwersytet, wprowadzono niemieckie sądownictwo i prawodawstwo austriackie. Napłynęło do Lwowa wielu urzędników i oficerów. Język niemiecki zapanował w szkole, urzędzie i w życiu publicznym Teatr tylko, otwarty w 1795 r., był polski. W tym właśnie czasie Lwów zasłynął ze swych hucznych zabaw i balów.
Dn. 28.V.I809 r. zajął miasto w imieniu ks. Józefa Poniatowskiego porucznik Starzeński. Lwowianie z entuzjazmem witali polskich żołnierzy, ale już 18 czerwca t. r. zajęli Lwów Austriacy, potem przez kilka miesięcy zajmowały Lwów wojska rosyjskie, a od końca 1809 r. znów austriackie. Nastąpiły ciężkie czasy Metternichowskie. Miasto przechodziło głód w 1830 r., cholerę w 1831 r. Po 1836 roku Lwów jest jednym z ognisk konspiracyj patriotycznych. Dwóch przywódców ruchu, Wiśniowskiego i Kapuścińskiego, Austriacy powiesili 31.VII.1847 r. na t. zw. Górze Hyclowskiej. Rok 1848 zastał miasto w nastroju podnieconym. Wysłano adres do namiestnika z żądaniem swobód konstytucyjnych, ale już 2.XI.1848 po demonstracjach antyrządowych generał austriacki Hammersein zbombardował miasto, przy czym zabito 55 osób, raniono 75, spalono wieżę ratuszową i wiele budowli. Cholera grasowała jeszcze w 1849 i w 1855. Dopiero w 1864 przeprowadzono pierwszą kolej ze Lwowa do Krakowa. W 1867 r. polski język otrzymał prawa w szkole i urzędach, zarząd miasta przechodzi w ręce polskie, od 1871 r. uniwersytet zostaje spolszczony. W 1894 r. urządzono powszechną Wystawę Krajową. Od tej pory Lwów szybko się podnosi, powstają nowe dzielnice mieszkalne, liczba mieszkańców wzrasta znacznie.
Początek wojny światowej wywołał we Lwowie olbrzymie manifestacje ludności, łączące polski patriotyzm z austriackim lojalizmem,— odbywały się one przed gmachem namiestnictwa i komendą korpusu. Również Rusini lwowscy wykazywali austrofilski nastrój. 29.VIII.1914 r. powstaje we Lwowie Legion Wschodni w sile 3 300 ludzi pod wodzą Józefa Hallera. Legion ten rozwiązał się w trzy tygodnie później z powodu rozkazu złożenia przysięgi na wierność Austrii Zwycięstwo rosyjskie nad Austriakami na. drodze do Lwowa stało się sygnałem niesłychanej paniki wśród ludności lwowskiej. 40 000 mieszkańców opuściło miasto w popłochu. Rosyjskie wojska wkroczyły do miasta 3.IX. 1914 pod wodzą gen. Rodego. Rolę orędownika miasta objął wiceprezydent Tadeusz Rutowski. Rosyjskim gubernatorem najpierw był hr. Szeremietjew, później Bobrinskij, który traktował Lwów jako miasto rosyjskie. Po pogromie pod Gorlicami Rosjanie opuścili Lwów 22.VI.1915 r., zabierając z sobą wśród zakładników wiceprezydenta Rutowskiego. Tegoż dnia wkroczyło do miasta wojsko austriackie, witane owacyjnie przez ludność. Austriacy rozpoczęli od razu masowe aresztowania Polaków, podejrzanych o sprzyjanie Rosjanom. Więzienia zapełniono polską inteligencją. Austriacy urządzali nadto nieustanne rekwizycje żywności, bielizny, naczyń metalowych i t. p., a także dzwonów i miedzianych dachów kościelnych. Rok 1917 i 1918 były latami coraz większego wyczerpania ludności i wzrastającej nienawiści do Austrii. Wreszcie nadeszła klęska Austrii, ale wówczas Rusini skorzystali z panujące, go nieładu i 31 października 1918 r. przy pomocy przybyłych z frontu rusińskich pułków zagarnęli znienacka miasto, zajmując w nocy wszystkie główne gmachy rządowe i krajowe. Na ulicach rozstawiono karabiny maszynowe.
Nastąpiła Walka o Lwów. Dawni legioniści i członkowie Polskiej Organizacji Wojennej stanęli tejże nocy w obronie miasta. Na skrajnym obwodzie Lwowa, w pobliżu stacji Kulparków, — w Szkołę Sienkiewicza i Domu Techników, potworzyły się samorzutnie pierwsze punkty oporu. Broń uzyskano przez rozbrojenie kilku posterunków policyjnych, Rano l listopada Szkoła Sienkiewicza odparła zwycięsko dwa pierwsze ataki piechoty ukraińskiej. Dowództwo nad siłami polskimi objął kpt. Mączyński. Dzień 2 list, przeszedł stosunkowo spokojnie; 3 list. zdobyto Politechniką i gmach żandarmerii, rozpoczęły się ciężkie walki o dworzec główny, który 4 list. został zajęty ostatecznie przez Polaków. Tegoż dnia po poi. atak na śródmieście, kierowany przez kpt. Borutę Spiechowicza, uwieńczył się powodzeniem: zdobyto szereg ulic i gmachów (ob. tabl. II), wzięto 100 jeńców, 2 kar. masz., 3 samoloty. Taki stan rzeczy utrzymał się z niewielkimi zmianami do 21 listopada, t. j. do przybycia odsieczy z Krakowa. 6 listopada siły polskie dochodzą do l 448 karabinów, 28 karabinow maszynowych, i 2 dział. Wojsko to rozmieszczono na 73 odcinkach, z których 5 było wysuniętych poza Lwów. W ciągu następnych dni Ukraińcy atakowali zaciekle różne punkty oporu Polaków, m. in. Dyrekcję kolejową. 9 listopada atak polski na śródmieście załamał się w ogrodzie Kościuszki, Polacy musieli się cofnąć z dużymi stratami. Od 13-go do 17-go listopada trwał ogólny atak wojsk ukraińskich na polskie pozycje, został jednak zwycięsko odparty. 17 listopada liczba wojsk ukraińskich we Lwowie dochodziła do 18 000, liczba wojsk polskich 4 512, z czego jednak tylko 2 000 biło się na pozycjach. Pierwszy okres walk o Lwów zakończył się zawieszeniem broni 17.XI, które trwało do 21.XI. Odsiecz z Krakowa, przyprowadzona przez ppłk. Tokarzewskiego 20.XI, liczyła blisko l 400 żołnierzy i 8 dział. Zaraz o świcie 21 listopada rozpoczął się ogólny atak wszystkich sil polskich na pozycje ukraińskie. Walka toczyła się w wielu punktach. Główne zwycięstwo Polacy odnieśli na Łyczakowie,przeraziło ono tak Ukraińców,że w nocy bez walki opuścili Lwów, podpalając Sejm i Cytadelę. Po 22-dniowej walce Lwów stał się polskim. Straty nasze do 22 listopada, według Mączyńskiego, wynosiły 974 żołnierzy i 215 osób cywilnych, zabitych i rannych. Po opuszczeniu Lwowa przez Ukraińców męty społeczne we Lwowie urządziły 23.XI pogrom Żydów, którzy zresztą z bronią w ręku pomagali podczas walk Ukraińcom. Po wyjściu ze Lwowa Ukraińcy przenieśli swe naczelne dowództwo do Bóbrki, a wojska ich zajęły stanowiska w pobliżu Lwowa, okalając miasto od północy, wschodu i południa. Przez wiele miesięcy na przedpolu Lwowa toczyły się walki, przy czym Ukraińcy kilkakrotnie ponawiali próby odzyskania miasta, wywierając szczególnie silny nacisk od strony południowej. Walki z Ukraińcami obejmują w tym czasie coraz większe obszary Małopolski wschodniej. 25.Xl do Lwowa przybył gen. Rozwadowski i objął naczelne dowództwo nad wojskami polskimi w Małopolsce wschodniej W grudniu nadeszły Ukraińcom ciężkie dalekonośne działa, z pomocą których od 20.X11 zaczęli oni ostrzeliwać środek Lwowa, a 27.XII, wzmocnieni brygadą Petlury z Rosji, natarli z zaciekłością na Lwów ze wszystkich stron. Najcięższe walki toczyły się na południu o Sokolniki i Kozielniki, na zachodzie o Skniłów. Wszędzie zakończyły się klęską nieprzyjaciela.
Przez 4 następne dni, 28—31 grudnia trwał nad miastem nieustanny ogień z dział ukraińskich, a jednocześnie piechota wznawiała ciągle swe szturmy. Zniszczono elektrownię; miasto, pozbawione już wody wodociągowej, znalazło się bez światła. 28.XII Ukraińcy zajęli Persenkówkę i omal, że nie weszli do miasta, ale nadbieglym ze wszystkich stron oddziałom polskim udało się rano 29.XII uratować front na Persenkówce. W początkach stycznia bombardowanie nie ustawało i ataki trwały. Ludność była tak wyczerpana, że Komitet lwowski, reprezentujący wszystkie parte polityczne polskie, wystąpił do gen. Rozwadowskiego z pismem, by począł układać się z Ukraińcami. Rozwadowski odrzucił stanowczo te małoduszne żądania. Nadchodziła zresztą już nowa odsiecz dla Lwowa. Naczelne dowództwo polskie w Warszawie wysiało w początkach stycznia 1919 r. z Rawy Ruskiej ekspedycję pod dowództwem gen. Romera w sile ok. 3 500 ludzi, 56 karabinów masz., 18 dział. Gen. Romer zdołał przerwać pierścień Ukraińców i przedostać się 10.1 do Lwowa, wzmacniając silnie jego załogę. Ataki Ukraińców 11—12 stycznia zostały odparte, po czym do końca stycznia zapanował we Lwowie spokój. Nową ofensywę na Lwów Ukraińcy rozpoczęli dopiero 17.II. Uporczywe ataki tego dnia, podjęte ze wszystkich stron, zostały przez Polaków odparte po ciężkich walkach z wielkimi stratami dla nieprzyjaciela. W końcu lutego zawarto zawieszenie broni, które trwało do 2 marca, poczerń Lwów znów przez cały marzec był silnie bombardowany. 5 marca wyleciał w powietrze olbrzymi skład amunicji.
7 marca Ukraińcy odcięli połączenie Lwowa z Przemyślem. Sytuacja stawała się nadzwyczaj groźna. 8 marca Ukraińcy ponawiają swe ataki na Lwów, znów bezskutecznie. Bombardowanie Lwowa trwa codziennie. W celu obrony od coraz bardziej powiększającego swe siły nieprzyjaciela prowadzono roboty fortyfikacyjne bardzo intensywnie, posługując się przy tej pracy w znacznym stopniu Żydami. Ale w tym czasie, dzięki interwencji Paderewskiego w Poznaniu, zorganizowano trzecią odsiecz, /łożoną z Wielkopolan pod wodzą pułk. Konarzewskiego i oddziału gen. Aleksandrowicza, ogółem 10 bat- piechoty i kilka bateryj artylerii Dowództwo ogólne objął gen. Iwaszkiewicz, 20.III mianowany na miejsce gen. Rozwadowskiego. Gen. Aleksandrowicz już 18.III przywrócił połączenie Lwowa z Przemyślem. Nastąpił okres stosunkowej ciszy w działaniach wojennych, jedynie bombardowanie miasta trwało nieustannie. 15.IV wskutek śmiałego uderzenia dwóch drobnych oddziałów polskich Ukraińcy zostali odrzuceni od Lwowa aż poza Winniki, co zabezpieczyło miasto od bombardowania od wschodu. Wreszcie 19.IV gen. Iwaszkiewicz wydał walną bitwę Ukraińcom pod Lwowem. Główny atak poprowadzili Wielkopolanie rano na stację Stawczany, którą zajęli, ponieśli jednak przy tym duże straty. W drugim dniu bitwy, 20 kwietnia, Wielkopo4anie, prowadząc dalej atak, dotarli pod Sokolniki, które atakowała z drugiej strony dywizja lwowska i zdobyła je już o 7.30 rano, biorąc 250 jeńców, 5 dział i 24 kar. masz.
Zwycięstwo to uwolniło Lwów od bombardowania z zachodu i południa. Dopiero jednak w nocy na 29.IV gen. Jędrzejewicz mógł przystąpić do odrzucenia Ukraińców od północy, uderzając na nich z siłą blisko 4000 ludzi. 9 lotników polskich swymi bombami i karabinami masz. wywołało na tyłach nieprzyjaciela niebywały popłoch, tak, że oddziały polskie stosunkowo łatwo zajęły wszystkie zamierzone pozycje na północ od Lwowa. Po walkach, prowadzonych jeszcze następnego dnia, line polskie przechodziły wszędzie na 10 km od obwodu Lwowa. Lwów taktycznie był oswobodzony, a nadciągająca już arma Hallera przystąpiła w maju 1919 r. do ostatecznej likwidacji powstania Ukraińców. Obrona Lwowa, prowadzona przez garstkę zapas leńców, skupionych w organizacjach wojskowych i ochotników -- uczniów, studentów („Orlęta lwowskie"), z przeciwnikiem O wiele liczniejszym, należy do najpiękniejszych kart w walkach polskich o odzyskanie niepodległości i jest przykładem poświęcenia, wytrwałości i zaparcia się siebie.
- Lit. W. Hupert „Walki o Lwów" (1933). Mączyński „Boje Lwowskie" (1922), St. Wasylewski „Lwów" (ok. 1930).
Gdy I i IV armie austro-węgierskie walczyły w Lubelskiem pod Kraśnikiem i Komarowem (ob.), III arma w składzie 12 dywizyj piechoty i 3 dywizyj kawalerii miała zabezpieczyć ich prawe skrzydło w obszarze na wschód od Lwowa. Dowódca tej armii gen. Brudermann postanowił uderzyć na Rosjan w kierunku na Złoczów. Po stronie rosyjskiej na Lwów zostały skierowane dwie armie, wchodzące w skład frontu południowo-zachodniego pod dowództwem gen. Iwanowa: III arma w sile 12 dywizyj piechoty i 4 dyw. kawalerii z rejonu Łucka i VIII armia w sile 10 dywizyj piechoty i 5 dywizyj kawalerii z rejonu Kamieńca Podoskiego III armia austro-węgierska natknęła się na przeważające siły rosyjskie i zagrożona na obu skrzydłach, 27.VIII rozpoczęła odwrót na Lwów. 29.VIII na linii Żółkiew — Lwów — Mikołajów rozpoczęły się gwałtowne walki, trwające 3 dni, w których Rosjanie osiągnęli zdecydowane powodzenie, zmuszając Austriaków do wycofania się z dużymi stratami na linię jezior Gródka Jagiellońskiego, na zachód od Lwowa. Rosjanie wzięli 30 000 jeńców, 150 armat, a 3.IX zajęli Lwów. Klęska III armii austro-węgierskiej w pierwszej bitwie pod Lwowem obróciła w niwecz powodzenie oręża austriackiego na północy w bitwach pod Kraśnikiem i Komarowem.
